“Dilde, fikirde, işte birlik…” sloganıyla tanınan Kırımlı fikir adamı İsmail Gaspıralı, Türkçe, Türk’e ve Türk birliğine adanmış bir hayat sürdü. 20 Mart 1851’de Kırım’da doğan Gaspıralı, ailesinin kökenine atfen soyadını almıştır. Babası Kırım’ın Gaspıra köyünden emekli bir teğmen iken, annesi ise köklü bir mirza ailesine mensuptu. İlk eğitimini mahalli bir Müslüman mektebinde alan Gaspıralı, daha sonra Moskova ve Voronej’de eğitimine devam etti. Ancak, askeri okulda aldığı eğitim sonrası Türkiye’ye kaçmak istemesi nedeniyle askerlik kariyeri sona erdi.
Moskova’daki eğitimi sırasında Rus fikir hayatını yakından tanıyan Gaspıralı, Panslavist etkilerle mücadele etmeye başladı. İstanbul’da Osmanlı askerlerine katılmak isteyen Gaspıralı, bu planı Odesa’da yakalanınca suya düştü. Daha sonra Bahçesaray’a dönerek Rusça öğretmenliğine başlayan Gaspıralı, Rus edebi ve felsefi eserlerle yakından ilgilendi ve çeşitli işlerde çalıştı.
1881 yılında Türkçe bir yayın organı kurma arzusuyla çabalayan Gaspıralı, Rus Müslümanlarının problemlerine dikkat çekmek ve seslerini duyurmak istiyordu. Ancak resmi müracaatlarının sonuçsuz kalması üzerine Tiflis’te bazı yayınlar yaparak düşüncelerini yaymaya çalıştı. 1883 yılında Kırım’da Türkçe bir gazete olan “Tercüman”ı çıkarmayı başaran Gaspıralı, gazetenin yayımlanmasıyla birlikte milli bir hareketin öncüsü haline geldi.
“Tercüman” gazetesi, Gaspıralı’nın düşüncelerini ve ideallerini yansıtan bir platform haline geldi. İlk Türkçe gazete olma özelliği taşıyan bu yayın organı, başlangıçta haftada bir gün yayımlanmaya başladı ve daha sonra günlük olarak yayımlanmaya başladı. Gaspıralı, gazeteyi yaymak için matbaa kurdu ve yayın organını Rusya’nın dört bir yanında kabul gören bir kaynak haline getirdi.
İsmail Gaspıralı, eğitim alanındaki faaliyetleriyle de tanındı. “Usul-ü cedit” adını verdiği bir eğitim sistemi geliştiren Gaspıralı, ana dilde eğitimin önemini vurguladı. Bu reformcu eğitim sistemi sayesinde Türk dünyasında eğitim alanında önemli bir değişim ve gelişim yaşandı. Ayrıca Türk kızlarının eğitimine de önem veren Gaspıralı, ilk kız mektebini açarak bu alandaki çalışmalarını sürdürdü.
İsmail Gaspıralı, Türk dünyasının birlik beraberlik içinde olması gerektiğini savunan önemli bir figür olarak hayatını adadı. Fikirlerini ve ideallerini Tercüman gazetesi aracılığıyla geniş kitlelere duyuran Gaspıralı, Türk dünyasında geniş yankı uyandırdı. 1914 yılında vefat eden Gaspıralı’nın mirası, Türk dünyasında uzun yıllar yaşamaya devam etti.
